Унталтын апноэгийн шинж тэмдэг, шалтгаан ба эмчилгээний зөвлөгөө

 [Унталтын апноэгийн шинж тэмдэг, шалтгаан ба эмчилгээний зөвлөгөө]

Унталтын апноэгийн шинж тэмдэг

Хүмүүс унтаж байх явцдаа амьсгал нь хэсэг хугацаанд зогсох буюу сулрах үзэгдэл байнга давтагддаг бол “унталтын апноэ” буюу “унтаж байх үеийн амьсгал тасалдах эмгэг” гэж нэрлэгддэг ноцтой нөхцөл байдал байж болзошгүй. Энэхүү бичвэрт унталтын апноэ гэж юу болох, ямар шалтгаанаар үүсч болох, ямар эрсдэл дагуулдаг, мөн хэрхэн оношилж, эмчлэх талаар Монголын орчин нөхцөлд нийцүүлэн тайлбарлахыг зорилоо. (Энэхүү мэдээлэл нь зөвхөн ерөнхий танилцуулга бөгөөд тодорхой оношилгоо, эмчилгээг зайлшгүй мэргэжлийн эмчтэй зөвлөхийг зөвлөж байна.)

1. Унталтын апноэ гэж юу вэ?

Унтаж байх үед амьсгал хэсэг хугацаанд бүрэн зогсох буюу эрс багасах шинж тэмдэгийг “Унталтын апноэ (Sleep Apnea)” гэдэг. “Зүгээр л хүчлүүрхэж, хурхирах” гэхээс илүүтэй үнэхээр амьсгал тасалдах тул бие махбодод олон сөрөг нөлөө үзүүлдэг.

  • Гүн нойр авч чадахгүй өглөө сэрэхэд ядарсан, шартсан мэт мэдрэмжтэй байх
  • Өдөртөө нойр хүрэх, төвлөрөл муудах
  • Даралт ихсэх, зүрхний эмгэг зэрэг эрүүл мэндийн цаашдын хүндрэл үүсэх эрсдэлтэй

Унталтын апноэгийн үндсэн гурван төрөл

  1. Хаагдлын унталтын апноэ (Obstructive Sleep Apnea, OSA)
    • Хамгийн түгээмэл тохиолдох хэлбэр. Хүзүү, залгиурын булчин суларч, агаарын урсгал бөглөрөхөд хүргэдэг.
  2. Төвийн  унталтын апноэ (Central Sleep Apnea, CSA)
    • Тархинаас амьсгалын булчинд өгөгдөх дохио саатаж, амьсгал тасалддаг.
  3. Холимог  унталтын апноэ
    • Хаагдлын болон төвийн хэлбэрүүд зэрэг илэрч болно.

2. Унталтын апноэ яагаад аюултай вэ?

  1. Амьсгал тасалдах → Бие махбод дахь хүчилтөрөгч дутагдах
    Унтаж байх явцад олон удаа амьсгал тасалдах эсвэл суларч, эд эрхтэнд очих хүчилтөрөгч багасаж эхэлнэ.

  2. Давтан сэрэлт → Нойрны чанар муудах
    Тархины “хүчилтөрөгч дутлаа!” гэсэн дохио нь хүнийг хэсэг сэрээдэг. Өөрөө мэдсэн ч, мэдээгүй ч шөнийн турш тасралттай сэрэх тул амралт хангалтгүй болно.

  3. Даралт ихсэх, зүрх судасны эмгэг
    Бие хүчилтөрөгчийн дутагдлыг нөхөх гэж зүрхийг хүчтэй ажиллуулсаар улмаар өндөр даралт, зүрхний хэм алдалт, зүрхний шигдээс авах эрсдэл дагуулна.

  4. Өдрийн цагаар нойр хүрэх, осол гарах магадлал нэмэгдэх
    Жолоо барих, машин механизм ажиллуулах үед анхаарал сулрах, нойр хүрэх байдлаас шалтгаалан томоохон эрсдэл учирч болзошгүй.

3. Унталтын апноэгийн шинж тэмдэг

  1. Чанга хурхиралт
    Хаагдлын унталтын апноэтой хүмүүст элбэг. Гэвч хурхиралтгүй хэрнээ амьсгал тасалдах явдал ч бас тохиолдоно.

  2. Унтаж байхдаа амьсгал зогсох, ‘түр тасалдах’
    Гэр бүл, өрөөний хамтрагч “чи унтаж байхдаа хэсэг хугацаанд амьсгал аваагүй” гэж хэлдэг тохиолдол элбэг.

  3. Шөнийн турш таг дуугүй байгаад гэнэт бархиран амьсгаа авах, эсвэл давхийн сэрэх
    Хүчилтөрөгч дутагдсан үед хүн ухаангүйдээ гэнэт дуу гаргаж, хий орох мэт болдог.

  4. Өглөө толгой өвдөх, ам хуурай байх, хоолой сэрвэгнэх
    Нойр ханахгүй, шингэн дутагдах зэрэг олон хүчин зүйлээс болж үүсдэг.

  5. Өдрийн турш нойрмоглох, анхаарал сулрах, сэтгэл санаа тогтворгүй болох
    Байнга ядарч, уур уцаартай, төвлөрөхөд хүндрэлтэй байдаг.

4. Унталтын апноэгийн шалтгаан ба эрсдэлт хүчин зүйлс

4.1 Хаагдлын унталтын апноэ (OSA)

  • Таргалалт, илүүдэл жин
    Хүзүү орчим өөх тостой болж, амьсгалын зам хялгаран бөглөрөх эрсдэл нэмэгдэнэ.
    • Монгол Улсад сүүлийн жилүүдэд таргалалт, илүүдэл жингийн хувь мэдэгдэхүйц өсөж, унталтын апноэ түгээмэл болох хандлага ажиглагдаж байна.
  • Хүзүүний бүтцийн онцлог
    Төрөлхийн нарийн хоолой, том өрцийг нөхцөлдүүлэх альваа гажиг, томертой эсвэл аденоид том байх зэрэг.
  • Тамхидалт, согтууруулах ундаа
    Тамхи нь уушги, амьсгалын замыг үрэвсүүлж, архи нь нойрны булчин сулрахад хүргэдэг.
  • Нас, жендер
    Ахимаг насанд, ялангуяа эрэгтэйчүүдэд элбэг. Гэвч цэвэршилтийн наснаас хойш эмэгтэйчүүд ч орхигдуулахгүй байх нь зүйтэй.

4.2 Төвийн унталтын апноэ (CSA)

  • Тархины амьсгалын командыг алдагдуулах
    Зүрхний дутагдал, тархины цус харвалт, опиойд төрлийн эмийн хэрэглээ гэх мэтээс үүдэлтэй байж болно.

4.3 Бусад хүчин зүйлс

  • Удамшил
    Гэр бүлд унталтын апноэтой хүн байвал эрсдэл арай өндөрддөг.
  • Чихрийн шижин, даралт ихсэх, бамбай булчирхайн эмгэг
    Дагалдах өвчний улмаас унталтын апноэ үүсэх, хүндрэх магадлал нэмэгддэг.

5. Унталтын апноэг хэрхэн оношлох вэ?

  1. Өөрийгөө ажиглах

    • Өглөө байнга ядарсан сэрэлт, ам хуурай, толгой өвддөг үү?
    • Чанга хурхирдаг уу? Өдөртөө хэт нойрмоглодог уу?
    • Гэр бүл, өрөөний хамтрагч “амьсгал тасалдах”-ыг ажигласан уу?
      (Эдгээр нь зөвхөн эхний шатны тэмдэглэл бөгөөд албан ёсны оношийн арга биш.)

  2. Нойрны много шинжилгээ (Sleep Study, PSG)

    • Тусгай төв, эмнэлэгт нэг шөнө хонохдоо тархи, зүрхний цахилгаан бичлэг, амьсгалын давтамж, хүчилтөрөгчийн ханалт зэргийг хэмжиж, цаг тутамд хэдэн удаа амьсгал тасалдаж буйг тодорхойлно.

  3. Гэрийн зөөврийн төхөөрөмж ашиглах

    • Энгийн багаж зүүж, хүчилтөрөгчийн ханалт, амьсгалын давтамжийг гэртээ хэмжих арга байдаг. Гэхдээ иж бүрэн лабораторийн шинжилгээнээс гажуудалтай байж болзошгүй.

6. Унталтын апноэг хэрхэн эмчлэх вэ?

  1. Амьдралын хэв маягийг өөрчлөх

    • Жин барих, хооллолт: Таргалалттай бол турах тусам амьсгалын зам бүрэн нээлттэй байх магадлал ихэснэ.
    • Тамхинаас гарах, согтууруулах ундааг багасгах: Тамхи амьсгалын замыг үрэвсүүлж, архи булчин суларуулах нөлөөтэй.
    • Хажуугаар унтах: Дээш харан унтах үед хэл, доод эрүү арагшилснаар агаарын зам хаагдах нь түгээмэл.

  2. Тасралтгүй эерэг даралтат төхөөрөмж (CPAP)

    • Маск зүүн унтаж, тогтмол даралттай агаарыг амьсгалын зам руу оруулснаар мягтрал үүсэлгүйгээр агаар чөлөөтэй нэвтрэх боломжтой.
    • Унталтын апноэний хамгийн түгээмэл бөгөөд үр дүн сайтай эмчилгээ. Гэвч зарим хүн масканд дасан зохицох хугацаа шаардагдана.

  3. Аман доторх тусгай төхөөрөмж

    • Эрүү, эсвэл хэлийг урагш татах, тэгснээр хоолойн зайг нээлттэй үлдээх зорилготой. Голдуу хаагдлын унталтын апноэгийн хөнгөн, дунд шатанд хэрэглэж болно.

  4. Хагалгаа

    • Хоолойн бүтцийн эмгэг, маш том өрц, томертой, эсвэл хамрын таславч мурийлт гэх мэт бүтцийн шалтгаантай хүмүүст хагалгаа хийх замаар агаарын замыг өргөсгөх боломжтой.
    • Гэвч дахин эргэн хүчилтөрөгчийн дутагдал үүсэх эрсдэл бий тул эмчтэй сайтар зөвлөлдөх ёстой.

  5. Туслах арга хэмжээ

    • Хамрын эмчилгээ: Архаг хамрын битүүрэл, харшил эмчилснээр унталтын апноэг багасгах талтай.
    • Нэмэлт хүчилтөрөгч: Төвийн унталтын апноэтой зарим өвчтөнд шөнийн цагаар хүчилтөрөгч өгөх хэрэг гардаг.

7. Урт хугацаанд үл тооцвол гарах хүндрэлүүд

  • Зүрх судасны өвчин (даралт ихсэх, зүрхний хэм алдалт, тархины цус харвалт, шигдээс)
  • Чихрийн шижин: Нойр алдагдсанаар инсулины эсэргүүцэл ихсэж, II хэлбэрийн диабет үүсэх, хүндрэх эрсдэлтэй.
  • Элэгний асуудал: Тосон элэг, элэгний үйл ажиллагааны үзүүлэлт өөрчлөгдөх.
  • Осол, ажлын чадвар буурах: Өдрийн турш нойрмоглохоос болж зам тээврийн болон үйлдвэрлэлийн осол гарах магадлал өндөрсөх.
  • Сэтгэл санааны асуудал, ой санамжийн доройтол: Урт хугацаанд чанаргүй нойрноос болж сэтгэл гутрал, ой санамжийн асуудал үүсэх магадлалтай.

8. Ямар үед эмчид үзүүлэх вэ?

  • Хэт чанга хурхиралт, унтаж байхдаа амьсгал тасалдаж буйг гэр бүл, найз нөхөд тань ажигласан бол
  • Өглөө бүр толгой өвдөн, ам болон хоолой хатаж сэрэх, өдрийн турш байнга нозоорох
  • Шөнө давтан сэрэх, амьсгал боогдох мэт болж цочих, хамт унтагч “чи унтаж байхдаа кашилж сэрж байна” гэхийг сонсвол
  • Таргалалт, чихрийн шижин, даралт ихсэх, зүрхний эмгэгтэй бөгөөд үүн дээр нойрмоглох, ядрах шинж хавсарвал

Ийм шинж тэмдэг давтагдаж буй бол заавал мэргэжлийн эмч, тухайлбал унталтын төв (сomnолох эмнэлэг), чих хамар хоолой, уушгины эмч эсвэл зүрх судасны эмчтэй зөвлөлдөөрэй.

9. Дүгнэлт

Унталтын апноэ нь энгийн “хурхиралт” биш, унтах үеийн амьсгал тасалдах эмгэг бөгөөд бие организмыг хүчилтөрөгчийн дутагдалд оруулснаар зүрх судас, бодисын солилцоо, тархи, сэтгэц гээд олон талд сөрөг үр дагавар авчирч мэднэ. Сайн унтаж чадахгүй байвал мэдээж өглөө болгон ядарсан, ууртай, сэтгэл санааны тогтворгүй байдалд орох нь гарцаагүй.

Хэрэв та, эсвэл таны ойр дотны хүмүүс “шөнө амьсгал тасалдах, чанга хурхирах, өглөө сэрэхэд ядрах” зэрэг шинж анзаарсан бол заавал мэргэжлийн эмчийн оношилгоо хийлгэж, шаардлагатай бол маск зүүх (CPAP), амны төхөөрөмж, мэс засал гэх мэт тохирсон эмчилгээг эрт эхлүүлээрэй. Даралт ихсэх, зүрхний өвчин гэх мэт хүндрэлийг урьтаж сэргийлэх нь хамгийн ухаалаг алхам билээ.

Мөн өдөр тутамдаа илүүдэл жинтэй бол турах, эрүүл хооллолтыг баримтлах, архи тамхи хэрэглэхээс татгалзах, хажуу талаар унтах, хамрын битүүрлийг эмчлүүлэх зэрэг энгийн аргуудаар ч унталтын апноэгийн шинжийг тодорхой хэмжээнд бууруулах боломжтой. Бид бүгд амьдралынхаа гуравны нэгийг унтаж өнгөрүүлдэг тул “сайн унтах” гэдэг эрүүл мэндийн хамгийн том тулгуур гэдгийг байнга санаж яваарай.


Комментарии

Отправить комментарий